Skąd się bierze korek?
Korek pozyskuje się prawie wyłącznie z dębów korkowych, gdyż tylko
one wytwarzają korę o jednolitej budowie. Wprawdzie niewielkie ilości
korka są pozyskiwane w Brazylii także z drzewa „Pau Santo” (Kielmeyera
coriacea) i trochę w Japonii z tamtejszego dębu, Quercus variabilis,
ale przyjęło się nazywać korkiem tylko korę dębu korkowego.
Dąb korkowy pochodzi z oligocenu z ery trzeciorzędu, czyli mówiąc innymi
słowy z czasu, gdy zaczął się formować basen Morza Śródziemnego. Najstarsza
skamieniałość korka znaleziona została w Portugalii, w dolinie Tagu
i jej wiek oblicza się na około dziesięć milionów lat. W przeciwieństwie
do większości dębów, dąb korkowy ( w systematyce biologicznej występujący
pod nazwą Quercus suber L. ) jest wiecznie zielony, którego
liście zmieniają się przeważnie co dwa lata. Dęby korkowe żyją przeciętnie
około 150 lat, chociaż zdarzają się drzewa dwustuletnie. W Portugalii
kwitną od kwietnia do czerwca a czasami w sierpniu i wrześniu. W pełni
rozrośnięte drzewa korkowe mają od 9 do 12 metrów wysokości i pnie
o średnicy od 0,9 do 1,2 metra, ale jest wiele starych drzew piętnastometrowych
i wyższych, o średnicy przekraczającej 2,5 metra przy podstawie. Dąb
korkowy ma duży pojedynczy pień, który jest zwykle dość krótki i na
wysokości zaledwie kilku metrów wypuszcza pochylone poziomo konary,
które rozrastają się dalej. Korony młodych drzew są okrągłe, ale potem
rosną raczej wszerz niż wzdłuż, co nadaje dębom korkowym majestatyczny
wygląd. Stuletnie dęby korkowe mogą swymi konarami pokrywać obszar
ponad 500 m?. Najlepsze warunki dla rozwoju dębów korkowych występują
tylko na niewielkim obszarze zachodniej części basenu Morza Śródziemnego
: w północnej Afryce (Maroko, Algieria, Tunezja), w południowej Francji
( zwłaszcza na Korsyce ), we Włoszech, w Hiszpanii i w Portugalii.
W tym ostatnim kraju lasy korkowe stanowią 22% powierzchni lasów i można
je spotkać niemal na całym obszarze. Na całym świecie korek zajmuje
2 200 000 ha, z czego 660 000 ha jest w Portugalii, 460 000 ha w Algierii,
440 000 ha w Hiszpanii, 350 000 ha w Maroku, 110 000 ha we Francji
i 90 000 we Włoszech i Tunezji razem. W ostatnich latach rozpoczęto
w Portugalii systematyczne zalesianie nieużytków dębami korkowymi.
Światowa produkcja korka sięga około 300 tysięcy ton rocznie, z czego
ok. 50-60% eksportuje się do USA. Poważnym odbiorcą korka na rynku
światowym jest także, paradoksalnie, sama Portugalia, która importuje
ok. 10% światowej produkcji, głównie z krajów afrykańskich i przetwarza
korek z innych państw. Portugalia dzięki znacznym inwestycjom poczynionym
w latach 60-tych posiada obecnie nowoczesny przemysł przerobu korka.
W 600 zakładach tej branży zatrudnionych jest tam przeszło 14 tys.
pracowników, którzy wytwarzają przeszło 70% światowych wyrobów z korka.
W ten sposób Portugalia stała się niekwestionowanym liderem na rynku
korka – ma 30% areału lasów korkowych, 50% produkcji światowej i 65%
przemysłu. Nadal głównym wyrobem z korka są zatyczki do butelek, które
stanowią ok. 55% całego eksportu produktów korkowych. Pozyskiwanie
drewna z lasu jest nieodłącznie związane z jego niszczeniem.
Wystarczy powiedzieć, że dla wykonania 45 m2 parkietu
dębowego trzeba ściąć dwa zdrowe, 50-letnie dęby, a dla wykonania
20 m2 boazerii sosnowej trzeba ściąć trzy 40-letnie sosny.
Dla wyłożenia tych samych powierzchni parkietem lub boazerią z korka
nie trzeba ścinać ani jednego drzewa. Dzieje
się tak dlatego, że w przypadku dębu korkowego najcenniejszym pozyskiwanym
surowcem jest nie drewno, lecz kora, którą co 9-10 lat zrywa się z
żyjących drzew bez jakiejkolwiek dla nich szkody. Kora dębu korkowego
rośnie w dwóch warstwach. Kora wewnętrzna żyje i działa jako podstawa,
na której każdego roku przyrasta nowa kora zewnętrzna. W czasie corocznych
przyrostów kory, jej najbardziej zewnętrzna warstwa przestaje być
żyjącą częścią drzewa. Służy jedynie jako izolacja chroniąca drzewo
przed zmianami temperatury. Ta właśnie ochronna kora zewnętrzna może
być zdejmowana, w zabiegu zwanym strypping, bez szkody dla drzewa.
Okorowywanie drzew powierza się tylko bardzo doświadczonym robotnikom
i starannie dobiera się pogodę. Zbiory dokonuje się wiosną lub latem
kiedy drzewo rośnie i szybko tworzy nową korę. Okorowanie przeprowadza
się ręcznie, z niewielkimi zmianami na przestrzeni wieków specjalną,
zaostrzoną z dwóch stron siekierą lub zakrzywioną piłą. Najpierw wykonuje
się dwa nacięcia wokół pnia, jedno przy samej ziemi i drugie zaraz
poniżej głównych konarów. Następnie dokonywane są dwa cięcia pionowe
a kora zewnętrzna oddzielana jest ostrożnie i odrywana za pomocą dźwigni
i klinów. Czasem okorowuje się także większe konary. Po zerwaniu kory
„gojenie ran” przebiega samoczynnie i trwa ok. 3 miesięcy. Zerwaną
korę składuje się na powietrzu w stosach przez kilkadziesiąt dni.
Po tym okresie płaty kory gotuje się nad parą lub w wodzie przez ok.
60-75 minut w celu usunięcia z korka fauny i flory leśnej, garbników
i soków. Proces gotowania czyni korę bardziej giętką i miękką, co
pozwala ją wyprostować. Według wprowadzonych surowych przepisów dotyczących
pozyskiwania korka pierwszy korek nie może być zdejmowany zanim pień
drzewa nie osiągnie obwodu 60 cm, konary nie osiągną średnicy 15cm,
zaś następne okorowanie nie może być przeprowadzone przed upływem
9 lat. Średnia produktywność , oparta na pozyskiwaniu korka w dziesięcioletnich
cyklach, wynosi 150 kg korka na hektar. Ale w Portugalii, w dużych
lasach korkowych osiąga się wyniki rzędu 2 – 2,5 tony na hektar, a
nawet 5 ton z hektara. Od momentu posadzenia dębu korkowego przez
20 lat nie dostarczają one znaczących ilości korka. W wieku 60 lat
drzewo produkuje tylko 65 kg korka rocznie. Dopiero drzewa 80-cio
letnie dają około 225 kg korka.
Korek pozyskiwany obecnie na skalę przemysłową jest materiałem o
wielu unikalnych właściwościach. Ze względu na swoją komórkową budowę
(1 cm2 miąższu korkowego zawiera od 30 do 42 milionów komórek
wypełnionych gazami przypominającymi w składzie powietrze bez dwutlenku
węgla) znalazł wielorakie zastosowanie w różnych dziedzinach, także
z powodzeniem w budownictwie. W latach sześćdziesiątych naszego wieku
wprowadzono okładziny dwuwarstwowe: złożone z podkładowej warstwy
elastycznego aglomeratu korkowego pokrywanego ozdobną warstwą płatów
lub forniru korkowego. Uzyskano w ten sposób nie znaną wcześniej elastyczność
i twardość cienkiej płyty. Tak powstały boazerie i parkiety korkowe.